Лицата кои имаат дијабет или предијабетна состојба, добро знаат дека треба да внимаваат на својата исхрана и дека истата е првата и можеби најважна алатка за справување со состојбата. Но, често се прави грешката каде фокусот главно се става на јаглехидратите, односно шеќерите, а се занемаруваат другите аспекти од една балансирана, здрава исхрана. Притоа, често се претерува со мастите, односно се јаде храна која нема јаглехидрати, но од друга страна е калорична и полна со масти. Тука главно ќе го споменеме кашкавалот и сирењето, но и сувомеснатите производи, месото и сл. Во оваа статија ќе зборуваме токму за ова – зошто кај дијабетичарите е важно да се изберат здрави масти, а помалку да се внесуваат заситените и транс мастите.
Дали постои храна која содржи исклучиво еден тип на масти?
Во реалноста не постои храна која што е составена само од еден тип на масти, туку таа е најчесто комбинација од повеќе типови на заситени и незаситени масти. Целта е да се насочиме кон намирници кои доминантно имаат незаситени масти, но тие секако во својот состав ќе содржат и заситени масти.
Во групата на незаситени масти спаѓаат мононезаситените (омега-9) и полинезаситените (омега-6 и омега-3 масни киселини) и тие се наоѓаат во различни намирници.
- За добар извор на мононезаситени масти се сметаат: маслиновото масло, маслинките, семките од тиква, јатките, јајцата, сончогледот и сл.
- За добар извор на омега-3 се сметаат: масните типови на риба (лосос, сардини, пастрмка, харинга), чиа семе, орев, ленено семе и др.
- Добри извори на омега-6 масните киселини се: сончогледовото масло, маслото и семето од сусам, семето од афион, лененото семе, бадемите, индиските ореви и др.
Проблемот настанува кога се консумираат намирници и храна која доминатно не ги содржи овие два типа, туку содржи главно заситени и транс масти.
Зошто транс мастите се особено проблематични?
Трансмастите можат да се наречат и вештачки масти (постојат и природни, но тие се застапени во мал процент кај некоја животинската храна).
Транс масните киселини, попознати како транс масти, се синтетизирани со загревање на незаситените, течни масла, во присуство на водороден гас и катализатор. Овој процес е наречен хидрогенизација. Процесот се изведува заради достигнување на поголема стабилност, односно подолг рок на траење, поради добивање на цврстина, со што се добива функционална маст (маргарин или разни шортенинзи).
Ваквите функционални својства, од кои често има потреба прехранбената индустрија, прави трансмастите да бидат широко присутни во процесираната храна. Овој тип на маснотии е најлошиот за срцето, крвните садови и генерално целиот организам. Зошто е тоа случај?
- Го подигнуваат нивото на LDL и го намалува нивото на HDL холестеролот
- Поттикнуваат воспалителни процеси, процеси кои се поврзани со функционалноста на имуниот систем, што понатаму се одразува преку срцеви заболувања, срцев удар, дијабетес и други хронични заболувања.
- Влијаат на создавањето на инсулинска резистенција
- Можат да имаат негативно влијание и доколку се консумираат во многу мали количини. Една студија утврдува дека со секое зголемување од 2% на учеството на трансмастите во дневниот калориски внес, за 23% го зголемува ризикот од срцеви заболувања.
Транс мастите најмногу се застапени во: маргарини, пржена храна (особено во помфрит, мекици и крофни), чипс, пуканки од микробранова, замрзнати теста и некои видови крекери.
Зошто лицата со дијабет и предијабет треба да го контролираат внесот на заситени, а особено на транс мастите?
Ограничувањето на внесот на заситени и транс масти е од клучно значење за лицата со дијабетес со цел одржување на оптимално кардиоваскуларно здравје. Генерално гледано, дури и за здравите лица овие масти се непосакувани и треба да се лимитираат поради добро воспоставената врска помеѓу ваквите масти во исхраната и зголемениот ризик од кардиоваскуларни болести (КВБ).
Заситените масти споменавме првенствено се наоѓаат во производите од животинско потекло и некои растителни масла, а транс мастите вообичаено ги среќаваме во преработената и пржената храна. Двата типови докажано го зголемуваат нивото на LDL – „лошиот“ холестерол, додека истовремено го намалуваат нивото на HDL или „добриот“ холестерол. Овој неповолен липиден профил придонесува за развој и прогресија на артериосклероза, состојба која се карактеризира со акумулација на наслаги во артериските ѕидови, што на крајот доведува до стеснување и стврднување на артериите. Луѓето со дијабетес веќе се соочуваат со зголемен ризик од кардиоваскуларни компликации, бидејќи самиот дијабетес е поврзан со инсулинска резистенција, воспаление и ендотелијална дисфункција, кои дополнително ја влошуваат појавата на артериосклероза. Затоа, намалувањето и регулирањето на внесот на заситени и транс масти е од огромно значење за ублажување и превенирање од дополнителни кардиоваскуларни ризик фактори и компликации. За зачувување на кардиоваскуларното здравје кај лицата со дијабетес, се нагласува важноста од придржување до препораките во исхраната (во случајов – поголем внес на незаситени масти, наместо заситени и транс масти), физичка активност, менаџирање на стресот, квалитетот на спиење и сл.
Тука постојат и други бројни аспекти кои го засегаат здравјето, односно други последици од прекумерниот внес на масти – зголемена тежина, инфламација, триглицериди и сл. Сето ова е ризик фактор и е нешто што ќе опфатиме во повеќе детали во некоја наредна статија.
